راهنمای کامل داکت اسپلیت | هرآنچه باید قبل از خرید و نصب بدانید

در این راهنمای جامع و فنی، همهٔ نکات کلیدی دربارهٔ داکت اسپلیت — از مبانی عملکرد و محاسبات ظرفیت تا نکات نصب و نگهداری اجرایی ، به‌صورت کاربردی و قابل‌ استفاده گردآوری شده است. اگر قصد انتخاب، خرید یا اجرای پروژه تهویه را دارید، این مطلب کمک می‌ کند تصمیمی دقیق، اقتصادی و آینده‌ نگرانه بگیرید.

مقدمه 

داکت اسپلیت (یا اسپلیت کانالی) یک سیستم تهویه‌ مطبوع توکار است که هوای خنک یا گرم را توسط یک هواساز داخلی و کندانسور خارجی تولید کرده و از طریق کانال‌ کشی به فضاها منتقل می‌کند. این سیستم برای فضاهایی که نیاز به توزیع یکنواخت هوا و حفظ نما دارند مناسب است و در پروژه‌های مسکونی، اداری و تجاری کوچک‌ تا متوسط بسیار پرکاربرد است. در این مقاله فنی و آموزشی، با ذکر واحدهای اندازه‌گیری واقعی، مثال محاسباتی و نکات اجرایی به شما کمک می‌ کنیم مدل مناسب را انتخاب، نصب و نگهداری کنید تا در پروژه‌تان تصمیمی کارشناسانه اتخاذ شود.

تعریف دقیق و نحوه عملکرد

داکت اسپلیت از دو یونیت اصلی تشکیل شده است:( یونیت داخلی هواساز یا Air Handling Unit) و یونیت خارجی (کندانسور). مبرد در سیکل تبرید داخل لوله‌های مسی بین این دو واحد گردش می‌کند. هواساز هوا را از محیط می‌ کشد، روی کویل سرد یا گرم عبور می‌دهد و با استفاده از فن، هوا را به کانال‌ ها و دریچه‌ ها هدایت می‌کند. در حالت گرمایش می‌توان از هیت پمپ یا کویل آب گرم (کویل هیدرولیک) نیز استفاده کرد که در بسیاری از مدل‌ ها قابل سفارشی‌ سازی است.

نکته فنی

فشار استاتیک هواساز (Pa) تعیین می‌کند تا چه طول و پیچ و خم کانال‌کشی را می‌توان پوشش داد؛ فشار استاتیک بالاتر برای کانال‌کشی طولانی و تقسیم به چندین دریچه مناسب است.

انواع مدل‌ها

داکت اسپلیت‌ها بر اساس چند معیار تقسیم‌بندی می‌شوند:

بر اساس ظرفیت محدوده متداول: 18,000 تا 60,000 BTU/hr (معمولاً 18k – 60k). (ظرفیت‌ها و رده‌بندی در بازار ایران و تولیدکنندگان معمولاً در این بازه دیده می‌شود). 

بر اساس ظرفیت

محدوده متداول : 18,000 تا 60,000 BTU/hr (معمولاً 18k – 60k). (ظرفیت‌ها و رده‌بندی در بازار ایران و تولیدکنندگان معمولاً در این بازه دیده می‌شود).

بر اساس نوع کمپرسور

روتاری — مناسب ظرفیت‌ های پایین تا متوسط، ارزان‌ تر.
اسکرال — پایداری و بازده بالاتر در ظرفیت‌ های بالاتر.

بر اساس کنترل و اینورتر

اینورتر (Variable speed) — مصرف انرژی پایین‌ تر و کنترل دقیق‌تر دما.
غیراینورتر (On/Off) — هزینه اولیه کمتر، اما مصرف و نوسان دمایی بیشتر.

بر اساس نوع نصب گرمایش

دارای کویل آبگرم — وقتی از گرمایش مرکزی (بویلر) استفاده می‌کنید.
هیتر برقی یا هیت پمپ — اگر نیاز به سیستم گرمایشی الکتریکی یا دوکاره دارید.

ساختار فنی و اجزا

یونیت داخلی (هواساز) کویل اواپراتور (مبرد یا کویل آب گرم) فن سانتریفیوژ یا اکسیال با رتبه فشار استاتیک مشخص (Pa) فیلتر (فیلتر کاغذی/پلی‌استر/هپا در صورت نیاز) سینی درین (لوله خروجی آب تقطیر) محفظه و اتصالات کانال

یونیت خارجی (کندانسور) کمپرسور (روتاری/اسکرال) کویل کندانسور و فن تابلو برق و شیر سرویس مبرد

یونیت داخلی (هواساز)

کویل اواپراتور (مبرد یا کویل آب گرم)
فن سانتریفیوژ یا اکسیال با رتبه فشار استاتیک مشخص (Pa)
فیلتر (فیلتر کاغذی/پلی‌استر/هپا در صورت نیاز)
سینی درین (لوله خروجی آب تقطیر)
محفظه و اتصالات کانال

یونیت خارجی (کندانسور)

کمپرسور (روتاری/اسکرال)
کویل کندانسور و فن
تابلو برق و شیر سرویس مبرد

مبرد و خط لوله

مبردهای متداول: R-410A (در بسیاری از مدل‌های جدید)، R-22 به‌ مرور کمتر استفاده می‌شود. مبرد و مقدار شارژ بر اساس طول لوله و ظرفیت تعیین می‌شود.

کانال‌کشی و دریچه‌ها

کانال‌ ها می‌توانند فلکسیبل، گالوانیزه یا پلی‌یورتان باشند. دریچه‌ ها در سایزها و طرح‌ های مختلف (توزیع خطی، دیفیوزر سقفی، خطی باریک) نصب می‌شوند. انتخاب جنس کانال، قطر و طول مسیر بر اساس افت فشار و نرخ هوادهی (m³/h) انجام می‌ شود.

ظرفیت‌ها، ابعاد و محاسبات (واحدها و مثال‌ها)

در تهویه، واحدهای رایج عبارتند از:
BTU/hr — واحد رایج در بازار ایران برای ظرفیت سرمایشی/گرمایشی.
kW — معادل بین‌ المللی (1 BTU/hr = 0.00029307107 kW).
تن تبرید — 1 تن = 12,000 BTU/hr.
m³/h — نرخ هوادهی (هوای جابجا شده در ساعت).
Pa (Pascal) — فشار استاتیک فن/هواساز.
dB(A) — سطح صوت یونیت داخلی/خارجی.

نمونه جدول تبدیل و ظرفیت‌های متداول (اعداد هوادهی و صدا تقریبی و بسته به برند و مدل متفاوت است.)
مدل نمونه ظرفیت (BTU/hr) ظرفیت ≈ (kW) تن تبرید هوادهی تقریبی (m³/h) صدا یونیت داخلی (dB) فشار استاتیک (Pa)
کوچک 18,000 5.275 kW 1.5 600–900 32–40 50–100
متوسط 24,000 7.034 kW 2.0 800–1100 34–42 75–150
متداول آپارتمان 36,000 10.551 kW 3.0 1,200–1,600 36–45 100–200
بزرگ 48,000 14.067 kW 4.0 1,500–2,000 38–48 150–300

روش‌های محاسبه ظرفیت مناسب (مثال‌های واقعی + جدول ساده محاسبه)

قاعدهٔ سرانگشتی برای فضای مسکونی در ایران برای شرایط آب‌ و هوایی شهری (مثلاً تهران) معمولاً از بازه 300–400 BTU/hr به ازای هر متر مربع استفاده می‌شود — انتخاب دقیق بستگی به عایق، نوع پنجره، ارتفاع سقف و تعداد نفرات دارد.

مثال عملی: آپارتمان 100 متری در تهران
فرض پایه: 350 BTU/hr به ازای هر متر مربع (شرایط معمول، عایق متوسط)
محاسبه: 100 m² × 350 BTU/m² = 35,000 BTU/hr ⇒ نزدیک‌ترین ظرفیت تجاری: 36,000 BTU/hr (3 تن)
تبدیل: 36,000 BTU/hr ≈ 10.55 kW و معادل 3 تن تبرید. (محاسبات واحد با تبدیل دقیق انجام شد.)

جدول ساده محاسبه

مساحت (m²) ضریب BTU/m² ظرفیت مورد نیاز (BTU/hr) ظرفیت پیشنهادی
50 350 17,500 18,000
75 350 26,250 24,000–30,000
100 350 35,000 36,000
150 350 52,500 48,000–54,000

توجه: برای فضاهای جنوبی، سقف بلند، پنجره‌های بزرگ یا کاربری با بار حرارتی بالا (آشپزخانه، چند دستگاه الکترونیکی) ضریب را افزایش دهید و مشاور H/AC را درگیر کنید.

مشخصات فنی کلیدی که باید قبل از خرید بررسی شود

• فهرست مشخصات (بولت)
  ظرفیت سرمایشی/گرمایشی (BTU/hr, kW) — متناسب با بار حرارتی.
  نوع کمپرسور (روتاری/اسکرال) — پایداری و هزینه.
  اینورتر یا غیراینورتر — مصرف انرژی.
  فشار استاتیک قابل پشتیبانی (Pa) — مناسب طول کانال و تعداد دریچه.
  نرخ هوادهی (m³/h) — تعیین‌ کننده سرعت توزیع هوا.
  مقدار و نوع مبرد — (مثلاً R-410A) و مقدار شارژ.
  سطح صدا (dB) — برای فضاهای کم‌ صدا مهم است.
  ابعاد و محل نصب یونیت داخلی — فضای سقف کاذب یا مکان نصب.
  امکانات کنترلی — ترموستات، کنترل از راه دور، قابلیت زون بندی.
  گارانتی و خدمات پس از فروش — پوشش قطعات و کمپرسور.

جدول سرعت بررسی (Checklist)

• مشخصه اهمیت:
  ظرفیت صحیح حیاتی
  فشار استاتیک حیاتی (برای کانال‌ کشی)
  سطح صدا بسیار مهم برای مسکونی
  مصرف انرژی (COP/SEER) اقتصادی در بلندمدت
  سهولت سرویس و نگهداری عملیاتی
  گارانتی و پشتیبانی تجاری/پروژه‌ای

مزایا و معایب، بایدها و نبایدها، کاربردها

• مزایا
  مخفی بودن یونیت داخلی و حفظ نما — مناسب فضاهای لوکس و اداری.
  توزیع یکنواخت هوا در اتاق‌های بزرگ و پلان باز.
  قابلیت زون‌بندی با استفاده از دمپرهای کانال (در برخی طراحی‌ ها).
  قابلیت اتصال به کویل آبگرم برای کاهش هزینه گرمایش در پروژه‌های با بویلر مرکزی.
• معایب
  نیاز به فضای سقف کاذب یا مکان نصب برای هواساز.
  هزینه اولیه و پیچیدگی کانال‌ کشی نسبت به اسپلیت دیواری.
  در صورت طراحی ضعیف، افت فشار و صدای کانال ممکن است ایجاد شود.
• بایدها
  انتخاب یونیت با فشار استاتیک مناسب برای طول کانال.
  نصب صحیح شیب سینی درین و مسیر خروج آب.
  استفاده از فیلتر مناسب و دسترسی برای سرویس.
• نبایدها
  استفاده از داکت اسپلیت با فشار استاتیک کم در پروژه‌هایی با کانال‌کشی طولانی.
  ذخیره‌سازی یا نصب یونیت داخلی در فضایی بدون تهویه و دسترسی سرویس.

کاربردهای مناسب
آپارتمان‌های بزرگ و لوکس، ویلاها، ادارات باز، فروشگاه‌ ها و رستوران‌ های با سقف کاذب.

کاربردهای نامناسب
فضاهای کوچک با دیواره‌های نازک که نصب کانال مقرون‌ به‌ صرفه نیست؛ یا پروژه‌های با محدودیت ارتفاع سقف که امکان هواساز توکار وجود ندارد.

مقایسه با سیستم‌های مشابه

داکت اسپلیت vs اسپلیت دیواری: داکت برای توزیع یکنواخت و حفظ نما برتر است؛ اسپلیت دیواری هزینه نصب کمتر و مناسب برای تک‌فضاهاست.
داکت اسپلیت vs VRF: VRF برای پروژه‌های بزرگ با کنترل دقیق زون و بازده بالا مناسب است ولی هزینه اولیه و پیچیدگی بالاتری دارد. داکت اسپلیت اقتصادی‌تر برای فضاهای متوسط تا بزرگ است.
داکت اسپلیت vs چیلر+ فن‌کویل: سیستم چیلر مرکزی برای ساختمان‌های بزرگ و پروژه‌هایی با نیاز به سیستم مرکزی اقتصادی‌ تر است؛ داکت اسپلیت مناسب واحدهای مستقل یا گروه‌های کوچک‌تر است.

نکات اجرایی، نصب و نگهداری

پیش از نصب
محاسبه بار حرارتی (Load Calculation) بر اساس ASHRAE یا روش محلی و تعیین ضریب صحیح.
طراحی کانال با تکیه بر افت فشار و انتخاب قطر/ ابعاد مناسب.
تعیین مسیر دسترسی برای نصب و نگهداری یونیت داخلی.

در زمان نصب
رعایت شیب مناسب سینی درین (حداقل 1% یا طبق استاندارد محلی).
تست فشار، شارژ مبرد صحیح با توجه به طول صحیح لوله مسی.
عایق‌کاری کانال و کندانسور برای جلوگیری از اتلاف انرژی و شبنم.

نگهداری دوره‌ای
تعویض یا پاکسازی فیلترها هر 1–3 ماه (بنا بر آلودگی محیط).
بررسی سینی درین و مسیر تخلیه آب.
سرویس کمپرسور و کنترل برقی سالانه.
نظارت بر افت فشار کانال و عملکرد دمپرها.

نتیجه‌گیری و CTA

داکت اسپلیت راه‌ حل کاربردی برای پروژه‌ هایی است که نیاز به توزیع یکنواخت هوا، حفظ نما و امکان گرمایش ترکیبی دارند. انتخاب ظرفیت مناسب، توجه به فشار استاتیک و کیفیت نصب، سه عامل کلیدی برای عملکرد مطلوب و طول عمر سیستم هستند.

FAQ (پرسش و پاسخ)

داکت اسپلیت چیست و چه تفاوتی با اسپلیت دیواری دارد؟
داکت اسپلیت یک سیستم کانالی توکار است که از یونیت داخلی و خارجی تشکیل شده و از طریق کانال هوا را توزیع می‌کند؛ تفاوت اصلی در نصب توکار و توزیع هوا در چند فضاست.

برای یک آپارتمان 100 متری چه ظرفیت مناسبی لازم است؟
قانون سرانگشتی در شهرهای ایران حدود 300–400 BTU/m² است؛ برای 100 m² معمولاً 35,000–40,000 BTU/hr ( مدل 36,000 متداول مناسب است.

فشار استاتیک هواساز چه تاثیری دارد؟
فشار استاتیک بیشتر اجازه کانال‌ کشی طولانی‌ تر و تعداد دریچه بیشتر را می‌دهد ؛ اگر کانال‌ کشی طولانی داشته باشید باید یونیت با فشار استاتیک بالاتر انتخاب کنید.

آیا می‌ توان از داکت اسپلیت برای گرمایش استفاده کرد؟
بله؛ یا با هیت پمپ یا با اتصال کویل آب گرم (در پروژه‌هایی که بویلر مرکزی دارند) می‌توان از داکت اسپلیت برای گرمایش استفاده کرد.

هزینه نصب داکت اسپلیت چقدر است؟
هزینه به ظرفیت، طول کانال، جنس کانال، و نوع دریچه بستگی دارد؛ برای برآورد دقیق بهتر است نقشه پلان و بار حرارتی ارسال شود تا پیشنهاد فنی و مالی ارائه شود.

نگهداری سالانه شامل چه مواردی است؟
سرویس کمپرسور، پاکسازی کویل و فیلتر، بررسی مسیر درین و شارژ مبرد در صورت نیاز؛ معمولاً یک بار سرویس کامل سالانه پیشنهاد می‌شود.